'Sunflowers' Exhibition Image
'Sunflowers' Exhibition Image
'Sunflowers' Exhibition Image
'Sunflowers' Exhibition Image

Sunflowers

altaltaltalt

Τα ηλιοτρόπια του εικαστικού Γιώργου Μέριανου 

Ποια μυστικά για τη τέχνη και τη ζωή αποκαλύπτει άραγε μια «νεκρή φύση»; Θα μπορούσαμε ίσως να πούμε, ότι πρόκειται για ένα είδος τέχνης τόσο συνδεδεμένο με το παρελθόν και με εμβληματικές φιγούρες της ιστορίας της τέχνης, ώστε να φτάνουμε σε σημείο να επιβεβαιώνουμε το όνομά του και να το καθιστούμε νεκρό δια της απουσίας του βλέμματός μας στο παρόν του. Ας κάνουμε λοιπόν μια προσπάθεια, με αφορμή τη συμμετοχή του εικαστικού Γιώργου Μέριανου στη 4η Διεθνή Μπιενάλε Ακουαρέλας στα Τίρανα, να επαναπροσεγγίσουμε το είδος αυτό της τέχνης δίχως να αγνοούμε τις σύγχρονες δημιουργίες.
Άλλωστε, οι Ηλίανθοι του Γιώργου Μέριανου είναι ένα έργο το οποίο, αν και σύγχρονο, καταφέρνει να μεταφέρει στο σήμερα προαιώνιους και διαχρονικούς, κατά πως φαίνεται, προβληματισμούς για τη σχέση φύσης-τέχνης και τη διαχείριση της σχέσης αυτής τόσο από τον καλλιτέχνη, όσο και από τον άνθρωπο γενικότερα.
Η στάχτη, τα απομεινάρια δηλαδή μιας παρελθούσας ύλης, γίνονται στα χέρια του καλλιτέχνη το δομικό υλικό για τη γέννηση του εικαστικού έργου. Λαμβάνοντας υπόψη μας το υλικό αυτό, ερχόμαστε αντιμέτωποι με την κυριολεξία του έργου, στο οποίο παρουσιάζεται πράγματι μια νεκρή φύση και όχι απλά η αναπαράσταση αυτής. Ωστόσο, το έργο του Γιώργου Μέριανου δεν διέπεται από έναν μόνο χαρακτήρα, δεν εγκλωβίζεται στην κυριολεξία, αλλά αμφιταλαντεύεται, όπως η ζωή αλλά και η ίδια η ανθρώπινη φύση, ανάμεσα σε δυο οδούς. Αντιθετικά δίπολα αναδύονται εμφανώς μέσα από το έργο, με το φωτεινό κίτρινο να αντιστέκεται στο σκοτεινό φόντο, το καθαρό χρώμα να συνομιλεί με την πλασμένη από στάχτη και χώμα σκιά και την κυριολεξία να γίνεται -εν τέλει- το δομικό υλικό ενός μεταφορικού εικαστικού λόγου.
Θαυμάζουμε συχνά τα εντυπωσιακά χωράφια με τα μεγαλόπρεπα ηλιοτρόπια στη διαδρομή μας για κάποια εκδρομή. Κατά πόσο έχουμε παρατηρήσει ότι τα άνθη τους ακολουθούν τον ήλιο κατά τη διάρκεια της ημέρας και στρέφονται πάλι προς την ανατολή το πρωί; Πρόκειται για μια ζωογόνα διαδικασία, η οποία τίθεται βίαια σε παύση με την εκρίζωσή τους. Η εκρίζωση αυτή πραγματοποιείται από ένα «αόρατο» χέρι και αποτελεί ένα τραγικό συμβάν, το οποίο δεν απεικονίζεται, αλλά υπονοείται ευκρινώς μέσα από τις δραματικές φωτοσκιάσεις του έργου και τα σκυμμένα άνθη των λουλουδιών. Ο καλλιτέχνης επιλέγει να απεικονίσει το αποτέλεσμα του εγκλήματος της εκρίζωσης, κατά τον ίδιο ίσως τρόπο που στο αρχαίο δράμα παρουσιάζεται επί σκηνής μόνο το αποτέλεσμα της βίαιης πράξης και ποτέ η ίδια η βία. Κάτι τέτοιο ωστόσο, δεν συνιστά απόκρυψη της βιαιότητας, αλλά ίσως μια πολύ πιο ηχηρή παρουσία της δια του αποτελέσματός της.
Οι ηλίανθοι τοποθετούνται από το ίδιο αόρατο χέρι σε ένα βάζο και στέκουν αποπροσανατολισμένοι έχοντας χάσει τη σύνδεση τους με τη γη και τον ήλιο. Και όμως, παρά την εμφανή καταβολή τους οι ηλίανθοι αυτοί δείχνουν να μην εγκαταλείπουν. Οι ευδιάκριτες φόρμες των λουλουδιών αντιπαραβάλλονται με τις ανοιχτές και αβέβαιες φόρμες στο κάτω μέρος της σύνθεσης. Το βάζο δείχνει να μην περικλείει αποτελεσματικά τους ηλίανθους, μιας και ο καλλιτέχνης έχει επιλέξει να αποδώσει το βάζο με δυσδιάκριτα περιγράμματα, καθιστώντας το ρευστό και ανίκανο να επιτελέσει τον σκοπό του περιορισμού. Οι ηλίανθοι μοιάζουν να ξεχύνονται στη σύνθεση μα και πέρα από αυτή, σε μια εικαστική υπερχείλιση που αγγίζει την αντίληψη του θεατή, αμφισβητώντας τόσο τα όρια του βάζου όσο και της ίδιας της σύνθεσης. Κάπως έτσι στα χέρια του καλλιτέχνη το θύμα της εκρίζωσης αποθυματοποιείται και διεκδικεί τη θέση του σε ένα νέο χώρο. Πρόκειται όμως για ένα μόνο χώρο ή μήπως το εκριζωμένο αυτό φυτό δύναται να αποκτήσει ρίζες σε πολλαπλούς χώρους; Οι ηλίανθοι υπάρχουν αρχικά στη σκέψη του καλλιτέχνη, ύστερα τοποθετούνται στο χαρτί και όταν το έργο θεαθεί αποκτούν και άλλο χώρο ύπαρξης, στην αντίληψη του θεατή. Και από εκεί πια χάνουμε το λογαριασμό των νέων τόπων στους οποίους μπορεί να ριζώσει και να αναπτυχθεί το φυτό αυτό. Οι πνευματικοί τόποι όπου βρίσκουν τη θέση τους οι ηλίανθοι είναι πια άπειροι. Για κάποιον οι ηλίανθοι μπορεί να είναι μια παιδική ανάμνηση από μια εκδρομή, για κάποιον άλλον η ελπίδα σε μια σκοτεινή μέρα, το σίγουρο είναι ότι από τη στιγμή της παρουσίασής του το έργο έχει ριζώσει σε τόσους πολλούς διαφορετικούς τόπους που δεν υπάρχει πια χέρι ικανό να το ξεριζώσει. Η μαγεία της τέχνης είναι να φυτεύει σπόρους και να μας δίνει την ευκαιρία να τους φροντίσουμε ώστε να μεγαλώσουν και να ανθίσουν και να μπορούμε κι εμείς να «ηλιοτροπίζουμε» και να βρίσκουμε το φως ακόμα και στα σκοτάδια μας.
Θα ήθελα να κλείσω με μια φράση από την Αισθητική Θεωρία (1) του Adorno που ένιωσα ότι απηχεί έντονα το έργο αυτό: «Η τέχνη θέλει ακριβώς με την προϊούσα της εκπνευμάτιση, με το χωρισμό της από τη φύση, να ανακαλέσει αυτόν το χωρισμό, εξαιτίας του οποίου υποφέρει και ο οποίος είναι πηγή έμπνευσης γι’ αυτή». Κάθε τέλος λοιπόν κι αρχή, αρκεί να μάθουμε να διακρίνουμε μέσα από τη στάχτη τους σπόρους της δημιουργίας∙ αυτόν το βαθύ εκπαιδευτικό ρόλο έχει η τέχνη, και γι’ αυτό βρίσκουμε συχνά το καταφύγιό μας σ’ αυτή.

(1) Theodor W.Adorno, Αισθητική Θεωρία, μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, Αθήνα: Αλεξάνδρεια, 2000, σ. 162.
Σοφία Ξενέλλη
Ιστορικός Τέχνης, Αρχαιολόγος, Μουσειολόγος 
https://www.linkedin.com/in/sophia-xenelli-19a23a153/ https://uoa.academia.edu/SophiaXenelli